تاریخچه چای

چای آن‌قدر بخشی از زندگی روزمره مردم دنیا را فرا گرفته که ممکن است هرگز به این فکر نکنیم، چگونه یک گیاه منحصر به فرد از چین دور به نوشیدنی مورد علاقه در سراسر دنیا تبدیل شده است؛ اما تاریخچه چای جذاب است و در این مقاله می‌توانیم داستان آن را از زمان‌های اولیه در امپراتوری چین تا مکان کنونی آن در قلب زندگی مردم دنیا دنبال کنیم.

چگونه چای در سراسر جهان سفر کرد؟

در اواخر قرن بیستم، چای به نوشیدنی محبوب در سراسر جهان تبدیل شد. مدت‌ها پیش، چای سرزمین مادری خود در بخش جنوبی چین را ترک کرد و به Yungui گسترش یافت، جایی که اولین تماس با مردم هان را داشت. مردم هان عادت به نوشیدن چای را آغاز کردند و فرهنگ نوشیدن چای را پایه‌گذاری کردند. بیایید مسیری را که چای طی می‌کرد «جاده چای» بنامیم. جاده چای از سمت هان به سمت غرب هونان رفت، جایی که فرهنگ نوشیدن چای شکل گرفت. چای از طریق چانگ‌جیانگ سفر کرد و به سو چوانگ منتقل شد، سپس قبل از آمدن به ژاپن به جیانگ‌نانگ نقل مکان کرد. با بزرگ‌تر شدن صنعت چای، چای بیشتری به تبت، گوانگ‌تونگ و سپس به آسیای جنوب شرقی منتقل شد.

جاده چای قدیم از مرکز استان هوای ووهان به عنوان نقطه شروع به چانگان در شمال و سپس به مغولستان و سیبری منتقل شد. این جاده قدیمی چای در زمان سلسله هان و همچنین در زمان سلسله چینگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. از جاده ابریشم نیز برای حمل چای به کشور‌های شرقی چین و منطقه شرقی چین استفاده می‌شد. مردمی که در صحرا زندگی می‌کردند چای را به‌طور گسترده می‌نوشیدند. جاده چای از اقیانوس‌ها نیز عبور کرد و به اروپا و آمریکای شمالی نیز حمل می‌شد.

تاریخچه چای در کشور‌های مختلف دنیا

تاریخچه چای چین

تاریخچه چای به چین باستان و تقریباً 5000 سال پیش برمی‌گردد. طبق افسانه در سال 2732 ق. م. امپراتور شن نجنگ زمانی که برگ‌های درخت وحشی در دیگ آب جوش او دمید چای را کشف کرد. او بلافاصله به عطر مطبوع دم‌کرده حاصل علاقه‌مند شد و مقداری نوشید. افسانه می‌گوید که امپراتور هنگام نوشیدن دم‌نوش جذاب، احساس‌گرمی را توصیف می‌کند؛ گویی این مایع در حال بررسی هر قسمت از بدن او است.

محبوبیت چای در چین از قرن چهارم تا هشتم به‌سرعت در حال رشد بود. چای دیگر صرفاً برای خواص دارویی آن مورد استفاده قرار نمی‌گرفت، بلکه برای لذت و طراوت روزمره ارزش پیدا کرد. مزارع چای در سراسر چین گسترش یافت و تاجران چای ثروتمند شدند و ظروف چای گران‌قیمت و شیک پرچم‌دار ثروت و موقعیت صاحبان آن‌ها شدند.

تاریخچه چای تبت

چینی‌ها چای را در قرن نهم به تبت معرفی کردند. آب‌وهوای ناهموار تبت و زمین‌های صخره‌ای، کشت گیاهان را دشوار می‌کرد، بنابراین چای باید از چین وارد می‌شد. چای در تبت و نواحی اطراف آن چنان محبوب شد که از آن به‌عنوان نوعی ارز استفاده می‌شد. چای فشرده یک روش رایج پرداخت تقریباً برای هر چیزی بود و کارگران و خدمتکاران به طور معمول از این طریق دستمزد دریافت می‌کردند.

تاریخچه چای ژاپن

در اوایل قرن نهم، بازدیدکنندگان ژاپنی از چین با ارزش‌ها، سنت‌ها و فرهنگ نوشیدن چای آشنا شدند و آن را به کشور خود بردند. پس از آن چای به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی صومعه ژاپن تبدیل شد. در اوایل دهه 1300، چای در سراسر جامعه ژاپن محبوبیت پیدا کرد، اما اهمیت مذهبی اولیه آن برای همیشه معنی و ارزش ارتباط ژاپنی‌ها با چای را حفظ کرده است.

تاریخچه چای روسیه

در سال 1618، چینی‌ها چای را به تزار الکسیس روسیه هدیه دادند. همه در مورد نوشیدنی جدید کنجکاو بودند و چای به‌سرعت محبوبیت پیدا کرد. مسیر تجارت کاروان شتر برای انتقال چای به داخل کشور پدید آمد. در سال 1903 راه‌آهن معروف ترانس سیبری جایگزین کاروان شتر شد که زمان حمل‌ونقل را از 1 و نیم سال به کمی بیش از یک هفته کاهش داد.

تاریخچه چای اروپا

پرتغالی‌ها و هلندی‌ها اولین بار در سال 1610 چای را وارد اروپا کردند. در ابتدا به‌عنوان یک کالای لوکس وارداتی محسوب می‌شد که فقط افراد ثروتمند می‌توانستند چای بنوشند؛ اما هم اکنون نوشیدن چای در اروپا بخصوص در بریتانیا از محبوبیت بالایی برخوردار است و جزء رسومات آن‌ها محسوب می‌شود.

تاریخچه چای آمریکای شمالی

با توجه به اینکه آمریکا جزء مستعمرات اروپا محسوب می‌شد، همان سنت‌ها و قوانین نوشیدن چای از اقیانوس اطلس عبور و از اروپا به آمریکا رسید. چای‌خانه‌ها و لوازم جانبی چای، از جنس چینی و نقره در شهر‌های جدید نیویورک، بوستون و فیلادلفیا به‌وفور یافت می‌شد.

تاریخچه چای در هند

چین حتی قبل از شروع جنگ تریاک در مورد تجارت با غرب مردد بود. چین ملت خود را خودکفا می‌دانست و گام‌هایی در جهت انزوا برداشت و بعد از شروع جنگ تریاک صادرات چای را قطع کرد. دشواری به دست آوردن چای چینی، بریتانیا را بر آن داشت تا جایگزین‌های دیگری مانند کشت چای خود را بررسی کند.

کشور بریتانیا در راستای جایگزین‌سازی چای چین به دنبال آب‌وهوای مساعدی برای رشد چای در مستعمرات خود، شروع به کشت چای در مناطق شمالی هندوستان کرد. دیری نگذشت که هندی‌ها در پرورش چای متخصص شدند.

نگاهی به تاریخچه توسعه چای در ایران

ایرانی‌ها می‌گویند: چای باید چهار حواس را لمس کند، رنگ آن بینایی شما را نوازش دهد، عطر و طعم آن حواس چشایی شما را تحریک کند و حس آن احساس شما را تازه کند! البته چای دم‌کرده دارچین یا هل یا لیمو یکی از بهترین نوشیدنی‌های ایرانی است که تاثیر خوبی بر روح و روان دارد و ایرانیان این ثروت بزرگ را مدیون حاج محمد میرزا قوانلو معروف به پدر چای ایران هستند. این فرد در زمان ماموریتش به‌عنوان سرکنسول ایران کاشت چای در هند را از انگلیسی‌ها یاد گرفت و دانه‌های چای را به ایران آورد. سفر چای در سال 1285 از هند به ایران آغاز شد، البته در این سفر، چای تنها همسفر قوانلو معروف به کاشف نبود، علاوه بر چای، قهوه، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، زردچوبه و زنجبیل، به‌عنوان چندین محصول کشاورزی دیگر وارد ایران شد.

چای در لاهیجان که آب و هوایی مشابه شیملا در هند داشت، کشت می‌شد. لاهیجان میزبان خوبی برای چای بود. بعد‌ها کاشت و برداشت چای سبز رونق گرفت و نوشیدن چای به عادت ایرانیان بدل شد؛ اما قبل از اینکه کاشف چای را به ایران بیاورد، ایرانیان با چای آشنا بودند.

آدام اولئاریوس در سفرنامه خود در توصیف شهر اصفهان در عصر صفویه به «چایخانه‌های ختایی» اشاره کرده است. به نظر می‌رسد چای مصرف‌شده در این چایخانه‌ها وارد شده از چین بوده و نوشیدنی نسبتاً گران‌قیمتی به‌حساب می‌آمده است و همه مردم نمی‌توانستند آن را بنوشند؛ اما به لطف کشت چای در گیلان، تاثیر اجتماعی و فرهنگی چای به‌زودی به ایران هم سرایت کرد. از مغازه و بازار گرفته تا جشن‌ها، چای همراه با سایر نوشیدنی‌های سنتی یکی از عناصر ثابت گردهمایی‌ها، مهمانی‌ها و پاتوق‌ها شد. کم‌کم چای و قوری در خانه‌های ایرانی ظاهر شد. استکان (فنجان چای سنتی) و نعلبکی با نقش و‌نگار زیبا به همراه سینی، قندان، سماور و قوری گل قرمز در آشپزخانه هر خانم قرار داده شد.

بزرگ‌ترین تولیدکنندگان چای در دنیا

کشت چای از جنوب شرقی آسیا سرچشمه می‌گیرد و از نظر کارکرد‌های اجتماعی و از نظر ارزش اقتصادی بسیار مهم است. این نوشیدنی در بسیاری از کشور‌ها به دلیل طعم متمایز و نرخ بالای تولید، شناخته شده است، به‌طوری‌که 5 کشور زیر به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور‌های تولیدکننده چای در جهان شناخته می‌شوند.

چین

چین سالانه بیش از 2 میلیون تن چای تولید می‌کند که این کشور را به بزرگ‌ترین تولیدکننده چای در جهان تبدیل می‌کند. چای بخش مهمی از بافت اجتماعی کشور است و همواره در توسعه اقتصادی و زندگی روزمره نقش داشته است. چین به خاطر انبوهی از انواع چای، با گونه‌های محبوب از سبز تا سیاه و چای اولانگ شناخته شده است.

هند

هند با تولید سالانه 1.2 میلیون تن چای در رتبه دوم قرار دارد. چای در هندوستان نیز مانند چین، بخش مهمی از زندگی روزمره در این کشور است. بازار چای در هند با ده‌ها هزار باغ چای در سراسر کشور پراکنده است، از جمله انواع محبوبی مانند دارجیلینگ و آسام. بیش از نیمی از چای تولید شده در هند برای مصرف در این کشور باقی می‌ماند و در واقع این کشور را به کشوری با یک میلیارد چای نوش تبدیل می‌کند.

کنیا

کنیا با تولید سالانه 432400 تن چای، کشور بعدی است که در این فهرست قرار گرفته است. اگرچه بیشتر مردم وقتی صحبت از موضوع چای می‌شود بلافاصله به کنیا فکر نمی‌کنند، در واقع این کشور بزرگ‌ترین صادر کننده چای سیاه در جهان است و بیش از 500000 کشاورز کنیایی در مقیاس کوچک در حال کشت چای در این کشور هستند. قرار گرفتن آن در نزدیکی خط استوا باعث ایجاد نور کافی خورشید و شرایط بهینه برای رشد گیاهان می‌شود. اولین بوته چای کنیایی در اوایل دهه 1900 کاشته شد و از آن زمان به‌عنوان یکی از محصولات اصلی آن شناخته‌شده است.

سریلانکا

سریلانکا چهارمین کشور بزرگ تولیدکننده چای است که 340230 تن چای تولید می‌کند. این کشور یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان چای ارتدکس در جهان است و به‌ویژه به دلیل چای سیلان شناخته شده است، زیرا این کشور در گذشته توسط استعمارگران، سیلان نامیده می‌شد. درحالی‌که این کشور در ابتدا قهوه بسیار بیشتری تولید می‌کرد، پس از یک بلای طبیعی که محصولات آن‌ها را از بین برد، به چای روی آوردند. اکنون چای اصلی‌ترین ارز کشور با سایر کشورهاست و تولید چای 2 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد.

ویتنام

ویتنام با تولید سالانه 214300 تن چای در رتبه پنجم قرار دارد. چای عمیقاً در فرهنگ جاافتاده است و هزاران سال است که وجود داشته است. معمولاً به روش‌های غیررسمی و با تعداد کمی از آیین‌هایی که سایر کشور‌ها ممکن است در اطراف فعالیت داشته باشند، اجرا می‌شود. مردم ویتنامی همچنین چای را به‌عنوان یک فعالیت متفکرانه و به‌عنوان چیزی برای نوشیدن در حین پیگیری فعالیت‌های علمی می‌دانند.

اگرچه چای برای سال‌ها بخشی از ویتنام بوده است، اما این کشور تنها در دهه 1880 زمانی که استعمارگران فرانسوی مزارع چای در شمال غربی هانوی ایجاد کردند، شروع به تولید چای خود کرد. چای نوش‌های ویتنامی معمولاً چای‌های ساده با حداقل طعم را ترجیح می‌دهند و چای سبز به‌عنوان محبوب‌ترین نوع آن عرضه می‌شود.

چای فراتر از یک نوشیدنی

همان‌طور که این پنج کشور برتر تولیدکننده چای نشان می‌دهند، چای و فرهنگ نوشیدن چای پیچیده و چند وجهی است. در جایی یک ملت ممکن است آن را به‌شدت در زندگی روزمره ادغام کنند و مناسکی را پیرامون مصرف آن تشکیل دهند و در جایی دیگر ممکن است به‌سادگی بیشتر آن را صادر کنند یا آن را بسیار معمولی بنوشند. محبوبیت آن هیچ نشانه‌ای از کاهش را نشان نمی‌دهد، بنابراین مصرف‌کنندگان چای می‌توانند آسوده‌خاطر باشند و بدانند که همچنان به بسیاری از انواع خوشمزه چای در دنیا دسترسی خواهند داشت.