نوشیدن چای سبز در شیردهی: هر آنچه یک مادر باید بداند
دوران شیردهی، به عنوان یک دوره فیزیولوژیک منحصر به فرد، نیازمند توجه ویژه مادر به سبک زندگی و به خصوص رژیم غذایی است. هر آنچه مادر مصرف می‌کند، پتانسیل انتقال به شیر و در نتیجه تأثیرگذاری بر نوزاد شیرخوار را داراست. چای سبز، نوشیدنی‌ای که به واسطه ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و فواید بالقوه‌اش برای سلامتی شهرت یافته، یکی از مواردی است که اغلب سوالاتی را در ذهن مادران شیرده ایجاد می‌کند. آیا مصرف آن مجاز است؟ چه میزان از آن ایمن تلقی می‌شود؟ و مهم‌تر از همه، چه ملاحظاتی باید در نظر گرفته شود؟ این مقاله با استناد به منابع و شواهد موجود، به بررسی دقیق این سوالات و ارائه راهنمایی‌های عملی در زمینه مصرف چای سبز و سایر چای‌های گیاهی در دوران شیردهی می‌پردازد.
آیا مصرف چای سبز در دوران شیردهی مجاز است؟
پاسخ کلی به این پرسش، مثبت است. مصرف چای سبز در دوران شیردهی عموماً بی‌خطر تلقی می‌شود، اما این مجوز با یک قید بسیار مهم همراه است: رعایت اعتدال. چای سبز، علاوه بر ترکیبات مفید پلی‌فنولی و آنتی‌اکسیدانی، حاوی ماده‌ای به نام کافئین است که کانون اصلی توجه و لزوم احتیاط در این دوران محسوب می‌شود.
کافئین: شمشیر دولبه در فنجان چای شما
کافئین یک آلکالوئید محرک سیستم عصبی مرکزی است که به سرعت از دستگاه گوارش جذب شده و به سهولت وارد جریان خون مادر می‌شود. از آنجایی که مولکول‌های کافئین نسبتاً کوچک هستند، می‌توانند به راحتی از سد خونی-شیری عبور کرده و وارد شیر مادر شوند.
چرا کافئین برای نوزادان حساس‌تر است؟
- متابولیسم کند: سیستم آنزیمی کبد در نوزادان، به ویژه نوزادان نارس یا تازه متولد شده، هنوز به طور کامل تکامل نیافته است. این به معنای آن است که آن‌ها قادر به تجزیه و دفع کافئین با سرعتی مشابه بزرگسالان نیستند. در حالی که نیمه‌عمر کافئین (زمان لازم برای کاهش غلظت آن به نصف) در بزرگسالان حدود 5 ساعت است (که می‌تواند تحت تأثیر عواملی چون داروها، درصد چربی بدن یا بیماری‌ها تا 20 ساعت نیز افزایش یابد)، این زمان در نوزادان می‌تواند به طور قابل توجهی طولانی‌تر باشد، گاهی حتی تا چندین روز.
- اثر تجمعی: به دلیل متابولیسم کند، مصرف مکرر کافئین توسط مادر (حتی در مقادیر کم) می‌تواند منجر به تجمع تدریجی این ماده در بدن نوزاد شود و غلظت آن را به سطحی برساند که علائم بالینی ایجاد کند.
- تأثیرات بر نوزاد: تجمع کافئین می‌تواند منجر به تحریک‌پذیری بیش از حد، بی‌قراری، گریه‌های مداوم، مشکلات در به خواب رفتن، الگوهای خواب نامنظم و بیداری‌های مکرر در نوزاد شود. هرچند تاکنون عوارض جانبی دائمی یا تهدیدکننده حیات ناشی از مصرف متعادل کافئین در شیردهی گزارش نشده است، اما این علائم می‌توانند کیفیت زندگی نوزاد و در نتیجه مادر را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
انواع چای سبز خاص
میزان کافئین در چای سبز و حد مجاز مصرف
خوشبختانه، چای سبز در مقایسه با قهوه، میزان کافئین کمتری دارد. به طور متوسط، یک فنجان 240 میلی‌لیتری چای سبز حاوی 24 تا 45 میلی‌گرم کافئین است، در حالی که همین میزان قهوه دم‌کرده می‌تواند 95 تا 200 میلی‌گرم کافئین داشته باشد.
بر اساس توصیه‌های متخصصان و نهادهای معتبر مانند آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، مادران شیرده باید تلاش کنند مصرف روزانه کافئین خود را به حداکثر 300 میلی‌گرم محدود نمایند. این مقدار معمولاً معادل 1 تا 3 فنجان چای سبز در روز است. طبق گفته دکتر شری راس، مصرف در این محدوده، به احتمال زیاد اثرات سوئی بر نوزاد نخواهد داشت.
AAP همچنین اشاره می‌کند که غلظت کافئین در شیر مادر معمولاً کمتر از 1% غلظت آن در خون مادر است و علائم تحریک‌پذیری در نوزاد اغلب زمانی بروز می‌کند که مادر 5 فنجان یا بیشتر نوشیدنی کافئین‌دار در روز مصرف کند. با این حال، تأکید می‌شود که حساسیت به کافئین در افراد (هم مادران و هم نوزادان) بسیار متفاوت است. برخی نوزادان ممکن است حتی به مقادیر کمتر کافئین نیز واکنش نشان دهند. بنابراین، بهترین رویکرد، پایش دقیق میزان مصرف و مشاهده دقیق رفتار و الگوی خواب نوزاد است.
فراموش نکنید که کافئین تنها در چای و قهوه یافت نمی‌شود. شکلات (به خصوص شکلات تلخ)، نوشابه‌های گازدار، برخی نوشیدنی‌های انرژی‌زا و حتی برخی داروها (مانند مسکن‌ها یا داروهای سرماخوردگی) نیز می‌توانند حاوی کافئین باشند. محاسبه کل کافئین دریافتی از تمام منابع در طول روز ضروری است.
گزینه‌های جایگزین و ملاحظات عمومی
اگر نسبت به مصرف کافئین نگران هستید یا به دنبال تنوع هستید، گزینه‌های زیر قابل بررسی هستند:
- چای سبز بدون کافئین (Decaffeinated): این چای‌ها از طریق فرآیندهایی کافئین‌زدایی شده‌اند. گرچه ممکن است مقادیر بسیار ناچیزی کافئین همچنان در آن‌ها باقی مانده باشد، اما این میزان به طور قابل توجهی کمتر است و گزینه ایمن‌تری محسوب می‌شود.
- چای‌های گیاهی کم‌کافئین یا بدون کافئین: برخی چای‌های گیاهی به طور سنتی ایمن تلقی می‌شوند، اما همیشه باید با احتیاط و اعتدال مصرف شوند:
- چای سفید (حاوی کمترین میزان کافئین در بین چای‌های واقعی)
- چای نعناع فلفلی
- چای قاصدک
- چای میوه گل رز (Rose Hips)
- چای بابونه و چای زنجبیل:
نکته مهم: در حالی که برخی منابع این دو را ایمن می‌دانند، منابع دیگری نسبت به مصرف آن‌ها هشدار داده‌اند یا آن‌ها را در لیست گیاهان نیازمند احتیاط قرار داده‌اند. این تضاد، بر اهمیت مشورت فردی با پزشک یا مشاور شیردهی پیش از مصرف هرگونه چای گیاهی تأکید می‌کند.
احتیاط فراگیر: دنیای پیچیده چای‌های گیاهی و مکمل‌ها
یک تصور غلط رایج آن است که "طبیعی" بودن یک محصول، به معنای "بی‌خطر" بودن آن است. این تصور در مورد گیاهان دارویی و چای‌های گیاهی، به ویژه در دوران حساس شیردهی، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
چرا باید در مصرف گیاهان احتیاط کرد؟
- عدم نظارت کافی: برخلاف داروها، گیاهان دارویی و مکمل‌های گیاهی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان "محصولات غذایی" طبقه‌بندی می‌شوند. این بدان معناست که آن‌ها تحت همان استانداردهای سختگیرانه آزمایشگاهی برای ایمنی، خلوص و قدرت اثر که برای داروها الزامی است، قرار نمی‌گیرند. ممکن است محصولی حاوی مواد اضافی، آلاینده‌ها، یا دوز متفاوتی از ماده فعال نسبت به آنچه روی برچسب ذکر شده، باشد.
- قدرت گیاهان: گیاهان حاوی ترکیبات شیمیایی فعالی هستند که می‌توانند اثرات فیزیولوژیک قوی بر بدن مادر و نوزاد داشته باشند. برخی می‌توانند بر تولید شیر (افزایش یا کاهش)، سیستم عصبی، هورمون‌ها یا سایر سیستم‌های بدن تأثیر بگذارند.
- کمبود تحقیقات: متأسفانه، مطالعات علمی معتبر و کافی در مورد ایمنی و اثربخشی بسیاری از گیاهان در دوران شیردهی وجود ندارد. بیشتر اطلاعات موجود بر اساس استفاده سنتی یا گزارش‌های موردی است که برای نتیجه‌گیری قطعی کافی نیستند.
- تداخلات احتمالی: گیاهان می‌توانند با داروهای شیمیایی یا حتی سایر گیاهان تداخل داشته باشند و اثرات آن‌ها را تغییر دهند یا عوارض جانبی ایجاد کنند.
گیاهان افزایش‌دهنده شیر (Galactagogues): گیاهانی مانند شنبلیله و رازیانه قرن‌هاست که به طور سنتی برای افزایش تولید شیر استفاده می‌شوند. با این حال، شواهد علمی قطعی برای اثبات ایمنی و کارایی آن‌ها محدود است. حتی برخی ترکیبات موجود در این گیاهان (مانند انیسون و رازیانه که در چای معروف "Mother's Milk Tea" یافت می‌شوند) توسط پایگاه داده LactMed (منبع معتبر اطلاعات داروها و شیردهی) با احتیاط نگریسته شده‌اند.
گیاهانی که باید از آن‌ها اجتناب کرد یا با احتیاط فراوان مصرف شوند: منابع معتبر لیستی از گیاهان را ذکر کرده‌اند که مصرف آن‌ها در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود یا باید با احتیاط شدید و تنها تحت نظر پزشک صورت گیرد. این لیست شامل (اما نه محدود به) موارد زیر است:
- یربا ماته (Yerba Mate - به دلیل کافئین بالا و سایر ترکیبات)
- سنبل‌الطیب (Valerian)
- مریم گلی (Sage - به ویژه در مقادیر زیاد، ممکن است تولید شیر را کاهش دهد)
- کاوا کاوا (Kava Kava)
- انیسون (Anise - با احتیاط)
- جینسینگ (Ginseng)
- کامفری (Comfrey - به دلیل ترکیبات سمی بالقوه)
- اسطوخودوس (Lavender)
- ریشه شیرین بیان (Licorice Root)
- گل ساعتی (Passionflower)
- شبدر قرمز (Red Clover)
- سنا (Senna - ملین قوی)
- گل راعی / علف چای (St. John's wort - به دلیل تداخلات دارویی متعدد)
- بابونه، اکیناسه، زنجبیل (همانطور که ذکر شد، منابع در مورد این‌ها اتفاق نظر ندارند و احتیاط واجب است).
توصیه اکید: هرگز بدون مشورت با پزشک، ماما یا مشاور شیردهی معتبر، اقدام به مصرف چای گیاهی جدید، مکمل گیاهی یا اسانس‌های روغنی (Essential Oils) نکنید. آن‌ها می‌توانند با بررسی سابقه پزشکی شما، راهنمایی‌های لازم را در مورد ایمنی، دوز مناسب، تداخلات احتمالی و علائم هشداردهنده ارائه دهند.
راهنمایی‌های عملی برای مصرف چای در دوران شیردهی
- انتخاب آگاهانه: همیشه برچسب محصولات را با دقت بخوانید، به خصوص در چای‌های ترکیبی. از برندهای معتبر که لیست کامل و شفافی از مواد تشکیل‌دهنده ارائه می‌دهند، استفاده کنید.
- محدودیت کافئین: مصرف چای‌های حاوی کافئین (سبز، سیاه، اولانگ، سفید) را به 1 تا 3 فنجان در روز محدود کنید و کل کافئین دریافتی روزانه را زیر 300 میلی‌گرم نگه دارید.
- اعتدال در گیاهان: حتی چای‌های گیاهی که ایمن تلقی می‌شوند را نیز بیش از 1 تا 2 فنجان در روز مصرف نکنید.
- ایجاد تنوع: از مصرف روزانه و مداوم یک نوع چای گیاهی خاص خودداری کنید تا از تجمع مواد مؤثره آن جلوگیری شود.
- مشورت حرفه‌ای: همواره نظر پزشک یا مشاور شیردهی را جویا شوید، به خصوص اگر قصد مصرف منظم یک چای خاص (حتی چای‌های مخصوص شیردهی) را دارید یا داروی دیگری مصرف می‌کنید.
نکته‌ای در مورد "پمپ و دور بریزید" (Pump and Dump)
این روش به معنای دوشیدن شیر و دور ریختن آن است. این کار برای مواقعی توصیه می‌شود که مادر ماده‌ای مصرف کرده باشد که واقعاً برای نوزاد ناایمن تلقی می‌شود. دکتر راس پیشنهاد می‌کند در چنین شرایطی، این کار به مدت 24 ساعت انجام شود. هدف، جلوگیری از رسیدن ماده مضر به نوزاد است. لازم به ذکر است که این روش، سرعت خروج کافئین یا سایر مواد را از بدن مادر افزایش نمی‌دهد، بلکه صرفاً شیری که در آن بازه زمانی تولید شده و ممکن است حاوی غلظت بالایی از آن ماده باشد را حذف می‌کند. این روش معمولاً برای مصرف کمی بیش از حد کافئین ضروری نیست، مگر اینکه نوزاد واکنش شدیدی نشان دهد یا ماده مصرفی بسیار خطرناک باشد.
نتیجه‌گیری نهایی
نوشیدن چای سبز در دوران شیردهی، با رعایت اصل طلایی اعتدال، امکان‌پذیر و عموماً ایمن است. آگاهی از محتوای کافئین، پایش دقیق واکنش‌های نوزاد و در نظر گرفتن کل منابع کافئین در رژیم غذایی، گام‌های اساسی در این مسیر هستند. در مورد چای‌های گیاهی، احتیاط مضاعف و کسب مجوز از متخصصان بهداشت، امری الزامی است. دوران شیردهی فرصتی برای تغذیه و پرورش نوزاد با عشق و آگاهی است؛ با انتخاب‌های هوشمندانه و مشورت با متخصصان، می‌توانید این دوره را با سلامت و آرامش بیشتری سپری کنید.
منابع:
- Expectful - Can You Drink Green Tea While Breastfeeding?: https://expectful.com/blog/green-tea-breastfeeding/
- Healthline - Will Drinking Green Tea While Breast-Feeding Harm My Baby?: https://www.healthline.com/health/breastfeeding/green-tea-breast-feeding
- BabyCenter - Teas, herbs, and essential oils to avoid while breastfeeding: https://www.babycenter.com/breastfeeding/is-it-safe/herbs-and-herbal-teas-to-avoid-while-breastfeeding_10416347
دخترم یازده ماهشه میتونم چای سبز بخوورم
منم دخترم 10ماهشه داره روزی دولیوان میخورم🫤